Mundu kuantikoan, mundu klasikoan ez bezala, ez dago kasualitaterik, probabilitateak baino ez daude. Horregatik ez da kasualitatea UNESCOk 2025a Zientzia eta Teknologia Kuantikoaren Nazioarteko Urtea izendatu izana.
Mende bat igaro da teoria kuantikoaren oinarriak ezarri zirenetik, eta ekimen honek mekanika kuantikoaren eragin iraultzailea aitortzen du zientzian eta gizartean. Zientzia kuantikoa funtsezkoa izango da garapen jasangarrirako, eta aukera emango du NBEren 2030erako Garapen Jasangarrirako Helburuetan jasotako erronka sozial ugariri aurre egiteko.
Zergatik? Historiako lehen aldiz, mekanika kuantikoaren printzipio matematikoetan oinarritutako hardware bat dugu: gainjarpena eta korapilatzea baliatuz, informazio-bolumen handiak prozesatzeko gai den sistema bat, baina paraleloan, indar hutsez, modu analogikoan eta ez digital tradizionalean.
Informazioa tratatzeko modu berri honek paradigma aldaketa ekarri du ingeniaritza ezberdinetan: sistema fisikoen simulazioa, biki digitalak, ikuspegi berriak zibersegurtasunean eta telekomunikazioetan, eta baita Adimen Artifizial berri bat (Quantum Machine Learning) ere.
Irudika ezazu: bilaketa, kostua edo antzekotasun funtzio bat aldi berean aplikatzea erregistro guztiei, eszenatoki logistiko guztiei edo behaketa guztiei. Ez da beharrezkoa datu-baseak indexatzea, ezta egungo optimizazio-”solver” heuristikoak erabiltzea ere, ezta entrenamendu masiboetan oinarritutako produktu edo AI simulazioak garatzea. Nahikoa da datuak edo eszenatoki guztiak banan-banan ebaluatzea, baina sistema batek denak oso denbora laburrean egiteko gai bada.
Eta hori da hain zuzen ere konputazio kuantikoko sistemek ahalbidetzen dutena: emaitzen kalitatea hobetzen da (IA berri honetan ez dago orokorpenik; emaitzak zehatzagoak eta sentikorragoak dira), eta ziurtasuna dago optimizatzaileak eszenatoki guztiak ebaluatu dituela inolako zalantzarik edo hurbilketarik gabe. Abantaila ekonomikoa garbia da: beti eskuratzen da eszenatoki edo emaitza onena, eta horrek sektore guztietan erabakiak hartzea zehatzago, azkarrago eta eraginkorrago bihurtzen du.
Beraz, ez da kasualitatea ere nazioarteko “lasterketa” geopolitiko bat egotea, non herrialde eta eskualde berritzaile guztiek teknologia kuantikoen inguruko estrategia propioa duten. Ez da kasualitatea “Big Tech” enpresek konputazio kuantikoko sistema indartsuen eskaintzan lehiaketa teknologiko eta komertzial batean egotea, benetako sistemak edo emulatuak izan.
Ez da kasualitatea, halaber, sektore guztietako enpresa aurreratuenek, industriatik hasi eta energia, osasuna, bankua, logistika, farmazia, defentsa edo aeroespaziora arte, konponbide kuantikoekin benetako erabilera-kasuak dituztela. Kasu horietako asko aurkeztu ziren azken Davoseko Ekonomia Foro Orokorrean, eta argi utzi zuten konputazio kuantiko aplikatua errealitate bat dela, eta benetako negozio-abantailak eskaintzen dituela.
Ez da kasualitatea, jakina, Ayesak 2018tik (duela 7 urte baino gehiago), bere I+G+b zentroaren bidez —Ibermatika Berrikuntza Institutua (i3B)—, Konputazio Kuantikoaren soluzioak ikertu, berritu eta bere bezeroen ekosisteman txertatu izan dituela. i3Bko Behatoki Teknologikotik ikuspegia garbia izan zen: “IA kuantikoa izango da edo ez da izango”, eta lanean jarri ginen.
Urte gutxi batzuk geroago, bultzada horri esker, Ayesa lider bihurtu da nazioartean konputazio kuantikoko eredu horiek ingurune produktiboetan sartzen, bezero garrantzitsu batzuekin erreferentzia bihurtuta: ONCE, Iberdrola, Mercedes-Benz, Sener, Incibe edo Cesga, besteak beste.
Gainera, Ayesa, Ibermática Fundazioaren bidez, erreferente bihurtu da konputazio kuantikoaren ezarpenean, zabalkundean, prestakuntzan eta ezagutzaren transferentzian, administrazio publikoetan, enpresa-elkarteetan, kluster teknologikoetan, berrikuntza-ekosistemetan, unibertsitateetan, zentro teknologikoetan eta prestakuntza espezializatuko zentroetan, profesional berrien, datu-zientzialarien eta teknologia kuantikoko ingeniarien profilak lantzen lagunduz, oso eskari handia dutenak akademia eta enpresa alorretan.
Zenbaitek teknologia kuantikoak oraindik urrun daudela uste duen arren, ez da kasualitatea adierazle batzuek kontrakoa erakustea: konputazio kuantikoko merkatu globalaren urteko hazkunde-tasa IA tradizionalarena baino handiagoa da. Ayesak egindako proba kontzeptual gehienak sistema produktibo bihurtzen dira, emaitzen kalitatea eta bezeroen gogobetetasuna direla eta. Eta proiektu-eskaera kuantikoen eskaria gero eta handiagoa da, eta horrek teknologia kuantikoaren beraren pareko garapen esponentziala eskatzen du. Ez da kasualitatea.
Duela hamar urteko adimen artifizialaren abantaila lehiakorra jada galdu da: gaur egun ezinbestekoa da enpresa guztientzat. Gauza bera gertatuko da konputazio kuantikoarekin: urte gutxiren buruan teknologia hau ez da izango diferentziala, baizik eta oinarrizko baldintza enpresentzat. Negozio-ereduetan abantaila kuantikoa aprobetxatzeko garaia da.
Horregatik, ez da kasualitatea urte hau bihurgune estrategiko bihurtzea, erakundeek erabaki behar dutenekoa: aldaketaren buru izan ala atzean gelditu. Konputazio Kuantikoa ez da etorkizuneko teoria bat, baizik eta industria, adimen artifiziala eta ingeniaritza eraldatzeko eragile erreala. Gaur ulertzen ez duenak, ziurrenik, bihar joko-zelaian kanpo geratuko da. Eta ez, ez da izango kasualitatez.